Τα οφέλη της άσκησης είναι γνωστά από πληθώρα δημοσιευμένων μελετών. Συνοπτικά, η άσκηση συμβάλλει στη μείωση της αρτηριακής πίεσης, της χοληστερόλης, στην καλύτερη ρύθμιση του σακχάρου, στην πρόληψη της παχυσαρκίας, στον περιορισμό του καπνίσματος και στην αντιμετώπιση προβλημάτων της ψυχικής σφαίρας (άγχος, κατάθλιψη, αϋπνία κλπ.).

Ωστόσο, η εντατικοποίηση της άσκησης (όσον αφορά την διάρκεια αλλά και την ένταση δύναται να επιφέρει τεράστια επιβάρυνση στο καρδιαγγειακό σύστημα και να αυξήσει τον κίνδυνο αιφνίδιου καρδιακού θανάτου (ΑΚΘ) ιδιαίτερα σε άτομα που επιδίδονται στον πρωταθλητισμό (πιο επιρρεπείς είναι οι αθλητές που ασχολούνται με ανταγωνιστικά αθλήματα όπως η καλαθοσφαίριση, το ποδόσφαιρο και η κολύμβηση).

Στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί 134 επεισόδια ΑΚΘ στο γενικό πληθυσμό ηλικίας μικρότερης των 35 ετών (από το 1997-2001).

Στις ΗΠΑ η κύρια αιτία ΑΚΘ σε ηλικίες μικρότερες των 35 ετών είναι η υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια. Αντιθέτως, σε ηλικίες άνω των 35 ετών το πιο συχνό αίτιο είναι η στεφανιαία νόσος. Τα αίτια του ΑΚΘ έχουν  γεωγραφικές διαφοροποιήσεις όπως η αρρυθμιογόνος μυοκαρδιοπάθεια της δεξιάς κοιλίας (ΑRVC) που εντοπίστηκε στη Νάξο (από τον καρδιολόγο κ. Πρωτονοτάριο) η οποία κληρονομείται με αυτοσωματικό υπολειπόμενο τρόπο. Περιστατικά με ARVC έχουν καταγραφεί και στην περιοχή της Βενετίας στην Ιταλία. Άλλες λιγότερο συνήθεις αιτίες είναι η μυοκαρδίτιδα, η διατατικού τύπου μυοκαρδιοπάθεια, το σύνδρομο Marfan, η στένωση της αορτικής βαλβίβας, η πρόπτωση της μιτροειδούς βαλβίδας, το σύνδρομο προδιέγερσης (WΡW) και οι καναλοπάθειες (σύνδρομο μακρύ QT, σύνδρομο Brugada κλπ.).

Ως μη καρδιακά αίτια αφνίδιου θανάτου στους αθλητές αναφέρεται η κρίση βρογχικού άσθματος, η θερμοπληξία, η υποθερμία, η ρήξη ανευρύσματος, η χρήση αναβολικών ουσιών και οι κακώσεις της αυχενικής μοίρας της σπονδυλική στήλης.

Ποιός είναι ο προτεινόμενος καρδιολογικός έλεγχος που συστήνεται στους αθλητές και στα άτομα που ασχολούνται με την άθληση;

Το ατομικό και οικογενειακό ιστορικό, όπως επίσης και η κλινική εξέταση αποτελούν το βασικό πυλώνα της πρόληψης. Είναι απαράδεκτη η συμπλήρωση δελτίων υγείας (που εκδίδουν οι διάφορες αθλητικές ομοσπονδίες) χωρίς να γίνει ενδελεχής έλεγχος του αθλητή. Η προσθήκη του ηλεκτροκαρδιογραφήματος (ΗΚΓ) στον προαθλητικό έλεγχο διπλασίασε την ευαισθησία όσον αφορά τον εντοπισμό αθλητών με υποκείμενη καρδιακή νόσο. Το 2010 η Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία έδωσε τις κατευθυντήριες οδηγίες για την ερμηνεία του ΗΚΓ στους αθλητές και το 2012 ανακοινώθηκαν τα κριτήρια του Seattle τα οποία ανανεώθηκαν το 2013.

Όταν υπάρχουν ύποπτα ευρήματα για καρδιακή νόσο στις προαναφερθείσες εξετάσεις πρέπει ο αθλητής να υποβληθεί σε υπερηχογράφημα καρδιάς ώστε να μειωθούν τα ποσοστά θνησιμότητας. Στην περίπτωση ύπαρξης οικογενειακού ιστορικού υπερτροφίας της αριστερής κοιλίας, ARVC ή  ιστορικού ΑΚΘ, σε παθολογικό ΗΚΓ ή εμφάνιση συμπτωματολογίας κατά την διάρκεια της άσκησης το υπερηχογράφημα καρδιάς θα πρέπει να συνδυαστεί με μαγνητική τομογραφία καρδιάς (MRI) που παρέχει πλούσιες πληροφορίες για τη δομική και λειτουργική κατάσταση του μυοκαρδίου. Ανάλογα με τα εκάστοτε ευρήματα ο καρδιολόγος δύναται να συστήσει περαιτέρω (εξειδικευμένες) εξετάσεις όπως Holter ρυθμού και πίεσης  και δυναμικό υπερηχογράφημα με δοβουταμίνη (stress echo).

Το 2015 η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία  ανακοίνωσε τις κατευθυντήριες οδηγίες για τη διαχείριση αθλητών με καρδιαγγειακό νόσημα.

Πλέον, είναι σαφής ο αλγόριθμος αντιμετώπισης των αθλητών με καρδιολογικά θέματα και πρέπει να τηρείται ευλαβικά από τον θεράποντα καρδιολόγο. Σε περίπτωση εντοπισμού καρδιολογικού προβλήματος το αθλητικό πρόγραμμα θα πρέπει άλλοτε να τροποποιηθεί, άλλοτε να περιοριστεί και σε σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να απαγορευτεί για ορισμένο χρονικό διάστημα. Όσον αφορά τους δρομείς μεγάλων αποστάσεων και δη του μαραθωνίου ο κίνδυνος ΑΚΘ δε διαφέρει σε σχέση με αυτούς που συμμετέχουν σε αθλήματα που απαιτούν έντονη σωματική δραστηριότητα. Το μεγαλύτερο ποσοστό ΑΚΘ έχει παρατηρηθεί σε άνδρες και κυρίως κατά το τελευταίο τμήμα της διαδρομής.

Ο αθλητής που γυμνάζεται πολλές ώρες εβδομαδιαίως δύναται να εμφανίσει “αθλητική καρδιά” . Με τον όρο αυτό εννοούμε τις μεταβολές που υφίσταται η καρδιά τόσο σε δομικό (αύξηση του μεγέθους και του πάχους των τοιχωμάτων της) όσο και σε ηλεκτρικό και λειτουργικό επίπεδο. Σε πολλές περιπτώσεις οι δομικές αλλαγές της “αθλητικής καρδιάς” είναι δύσκολο να διαφοροδιαγνωστούν από αντίστοιχες βλάβες άλλων καρδιακών νόσων όπως η υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια. Ο θεράπων καρδιολόγος οφείλει να χρησιμοποιήσει όλα τα διαγνωστικά όπλα που διαθέτει για να ξεκαθαρίσει τη φυσιολογική παραλλαγή από την κληρονομούμενη νόσο.

Αν και οι διαγνωστικές μέθοδοι έχουν αυξηθεί, οι ΑΚΘ των αθλητών εξακολουθούν να λαμβάνουν χώρα και μάλιστα με αυξανόμενο ρυθμό.

Συμπερασματικά, είναι αδήριτη η ανάγκη συστηματικού προαθλητικού καρδιολογικού ελέγχου όλων των ατόμων που αχολούνται με την άσκηση. Στόχος του καρδιολογικού ελέγχου πριν από την άθληση είναι η χορήγηση συμβουλών όσον αφορά το είδος, την ένταση και τη συχνότητα της άσκησης ώστε αυτή να γίνεται όσο το δυνατόν ακίνδυνα και ταυτόχρονα ωφέλιμα για τους αθλούμενους. Ο προαγωνιστικός καρδιολογικός έλεγχος πρέπει να διεξάγεται πάντοτε από πεπειραμένο καρδιολόγο.